Khó khăn trong tiếp cận và sử dụng các sản phẩm của bảo tàng

Bảo tàng không chỉ là nơi lưu trữ, bảo quản hiện vật mà còn là nơi phát huy những tinh hoa di sản văn hoá của mỗi quốc gia. Tuy nhiên, tình trạng hoạt động hiện tại của hầu hết bảo tàng chưa thể hấp dẫn du khách. Hàng năm có rất nhiều tổ chức đoàn thể xã hội, các trường học tổ chức những buổi tham quan ngoại khóa tại bảo tàng, tuy nhiên mục tiêu chỉ dừng lại ở các bài học, mục đích chính trị xã hội chưa xuất phát từ nhu cầu, mong muốn của cá nhân. Bên cạnh đó, nhiều bảo tàng cũng đã thu hút được đông đảo khách du lịch nước ngoài song lại khó khăn trong việc tiếp cận công chúng Việt. Đó cũng chính là lý do mà mặc dù sở hữu khối lượng di sản khổng lồ song các bảo tàng hiện nay lại không thể phát huy được giá trị của nó.

1. Bảo tàng – khó khăn để tiếp cận công chúng

Trong sự nghiệp đổi mới đất nước, Chính phủ ta luôn coi trọng vị trí, vai trò của văn hoá, khẳng định văn hoá là nền tảng của xã hội, là sức mạnh nội sinh cho sự phát triển. Yêu cầu đặt ra là phải chú trọng bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá dân tộc, trong đó nhiệm vụ phát triển bảo tàng cũng được coi là một trong những yếu tố cần thiết. 

Thế nhưng thực tế là rất ít bảo tàng có thể giữ chân và thu hút được công chúng của mình. Với xu thế xã hội phát triển các dịch vụ nhu cầu giải trí tăng cao công chúng giờ đây có rất nhiều lựa chọn phong phú và đa dạng, đặc biệt là các dịch vụ trải nghiệm công nghệ mới lạ. Các sản phẩm bảo tàng cung cấp mang giá trị văn hóa, lịch sử đã tồn tại lâu không theo kịp xu hướng phát triển của xã hội.

Hoạt động trưng bày chưa hấp dẫn

Mặc dù nhiều bảo tàng nằm trong danh mục Bảo tàng quốc gia nhưng hoạt động du khách đến chiêm ngưỡng những vật phẩm quý giá, tác phẩm nghệ thuật còn khiêm tốn. Hoạt động trưng bày lâu nay ở các bảo tàng thường chỉ mang mục đích tuyên truyền thuần tuý, trưng bày kém hấp dẫn, khô khan. Trong khi đó, yêu cầu phát triển văn hoá đặt ra ngày càng cấp bách. Văn hoá không chỉ là tiếp thu tinh hoa quá khứ, xử lý tốt mối quan hệ trong hiện tại mà còn phải luôn hướng tới nền văn hoá đích thực vì sự bền vững, sự phát triển của con người. 

Cùng với đó, tác động của dịch bệnh những năm qua cũng ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động trưng bày tại các bảo tàng. Người dân đang dần quen thuộc với việc hoạt động thông qua công nghệ thông tin như các kênh tuyên truyền, các hoạt động quảng bá trên website và mạng xã hội. Khiến cho việc đến tận nơi chiêm ngưỡng các tác phẩm không còn là điều hấp dẫn được công chúng. Đòi hỏi các bảo tàng phải đa dạng hoá và mở rộng không gian trưng bày.

Hoạt động tiếp thị, quảng bá chưa hấp dẫn

Đối với hoạt động tiếp thị, quảng bá tại các bảo tàng hiện nay chưa được mở rộng đến nhiều đối tượng và nhiều vùng miền khác. Đối tượng công chúng quen thuộc ở đây vẫn chỉ có các trường học, trung tâm văn hoá, tổ chức chính trị xã hội, doanh nghiệp và một số ít các tổ chức khác. Vì thế mà bảo tàng chưa khai thác được nhiều đối tượng khách hàng tiềm năng.

Thực tế việc xây dựng thương hiệu của các bảo tàng trong nước còn mang tính tự phát, chưa đồng bộ và chưa được quan tâm đúng mức. Còn quá trình truyền đạt thông tin về các tác phẩm của bảo tàng đến khách tham quan, xem xét phản hồi của họ còn rất nhiều hạn chế.

Các hoạt động của bảo tàng chưa đa dạng

Một trong những yếu tố giúp các bảo tàng thu hút công chúng là phải chú trọng trong việc đa dạng hoá, đổi mới các hoạt động tham quan và trải nghiệm. Ngoài sức thu hút lớn bởi các giá trị văn hoá, lịch sử to lớn thì các hoạt động gây ấn tượng tại các bảo tàng còn khá hạn chế.

Thực tiễn hoạt động cho thấy, nhiều bảo tàng thường xuyên tổ chức các hoạt động chuyên môn song chủ yếu dừng lại ở việc nghiên cứu, sưu tầm, bảo quản, trưng bày, giáo dục. Nhưng vai trò của công chúng trong các hoạt động này lại chưa được chú trọng. Sự tham gia của công chúng chủ yếu dừng lại ở việc lấy thông tin. Chính bởi nhiều bảo tàng vẫn coi trưng bày là hoạt động trung tâm, xuyên suốt mà không có các hoạt động khác để thu hút khách tham quan nên dẫn đến tình trạng vắng vẻ. 

Tiến tới tự chủ kinh tế 

Việc trao cho các đơn vị sự nghiệp công lập quyền tự chủ hoạt động, trong đó có tự chủ tài chính là một trong những chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước. Trong đó, vấn đề để các bảo tàng tiến tới tự chủ tài chính nhằm tự chủ cung ứng dịch vụ để tăng nguồn thu cũng là một trong những định hướng quan trọng của Nhà nước ta. 

Bằng việc tổ chức nhiều hoạt động thu hút công chúng và thu vé, mô hình tự chủ tài chính hoàn toàn của bảo tàng vẫn có thể duy trì và phát triển kể cả khi không có nguồn ngân sách của nhà nước. Và để bán được vé và thu hút khách tham quan, các bảo tàng cần tổ chức các hoạt động tương tác, trải nghiệm, các hoạt động văn hoá hấp dẫn, tạo ấn tượng tốt cho du khách. Bởi khách không chỉ muốn xem, nhìn, nghe mà còn có nhu cầu muốn hòa mình vào hoạt động trải nghiệm mang lại sự phấn khích tại điểm đến. 

2. Số hoá hiện vật – đưa di sản gần hơn với công chúng

Số hoá di sản

Số hoá di sản là việc áp dụng công nghệ tin học vào việc bảo tồn, phát huy di sản. Có thể coi đây là bước phát triển tiếp theo của quá trình lưu trữ và lưu truyền thông tin văn hoá. Trong quá trình thực hiện, công nghệ kỹ thuật số được coi là phương pháp hữu hiệu nhất trong vấn đề lưu trữ, bảo tồn và phát huy giá trị di tích, di sản.

Việc áp dụng công nghệ mới và thực hiện số hoá di sản có chi phí thấp hơn nhiều so với các phương pháp truyền thống trước đây nhưng lại mang lại hiệu quả rất cao. Thêm vào đó, các di sản ở dạng số hóa lại có thể dễ dàng tiếp cận công chúng thông qua mạng internet, không bị giới hạn về không gian, thời gian và ngôn ngữ.

Xây dựng website là kênh phát ngôn

Công chúng và nhu cầu của công chúng được xem là yếu tố quan trọng trong việc duy trì và phát triển bảo tàng. Thực tiễn cho thấy, nếu trước đây công chúng chủ yếu tiếp nhận một cách bị động sản phẩm và dịch vụ mà bảo tàng cung cấp. Thế nhưng đến nay công chúng dần chuyển sang xu hướng mới một cách chủ động hơn đó là muốn được trải nghiệm, khám phá và khai thác thông tin qua hiện vật và các dịch vụ của bảo tàng.

Chính bởi lẽ đó mà các bảo tàng cần phải có một website là kênh phát ngôn. Là nơi mà công chúng có thể chủ động truy cập tìm kiếm các thông tin mà mình mong muốn  như: thông tin khách tham quan, giới thiệu chung về bảo tàng, tham quan trực tuyến, các chương trình và sự kiện, nghiên cứu và giáo dục, cửa hàng lưu niệm,… Bên cạnh đó, với việc thiết kế website bảo tàng, mọi thông tin, hình ảnh của tất cả các hiện vật đều có thể trình bày trên trang web cho tất cả mọi người chiêm ngưỡng, tìm hiểu. Có thể nói, website bảo tàng chính là một thư viện văn hóa online hữu ích.